Azərbaycanda elm böhranı, xaotik idarəetmənin fəsadları
Polemika
Azərbaycanda elm böhranı, xaotik idarəetmənin fəsadları
Bu gün, Azərbaycanda həyata keçirilən uğurlu sosial-iqtisadi inkişaf strategiyası ölkəmizi regionun qeyd-şərtsiz lider dövlətinə çevirmişdir. Bunun məntiqi nəticəsi olaraq beynəlxalq mötəbər reytinqlərdə Azərbaycanın göstəriciləri ildən-ilə yüksəlir. Bu inkişafda hər bir istiqamət üzrə icraçı qurumların rolu və məsuliyyəti böyükdür.
Hər bir ölkənin milli maraqlarının təmin olunmasında siyasi, iqtisadi, elmi-texniki inkişafın özünəməxsus rolu vardır. Elmin inkişafı da Azərbaycan dövlətinin strateji inkişaf siyasətinin mühüm və əsas prioritetlərindən biridir. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Azərbaycan Respublikasının elm sahəsində dövlət siyasətini həyata keçirən ali dövlət elm təşkilatıdır.
Son günlər Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası ətrafında baş verən xaotik böhran artıq bu sahəyə aidiyyəti olmayan adi, sıravi vətəndaşları da əməlli narahat etməyə başlamışdır. Azərbaycanın müqəddəs elm məbədi olan AMEA-nın ətrafında bu cür söz-söhbətlərin yaranması heç də təsadüfi deyil. Yazılan, danışılan məsələlər əsasən Akademiyanın rəhbərliyinin effektsiz, yalnış, daha çox narazılıqların yaranmasına gətirib çıxaran inzibati idaerəetməsi ətrafında cərəyan edir. Amma vacib olan məsələ Akademiyanın bugünki elmi durumu, elmi gösəriciləri və elmi göstəricilərində əsaslı irəliləyişlərin olub-olmaması məsələsidir. Çünki bu barədə əksəriyyət məlumatsızdır.
Bu araşdırmaya qədər fikirləşirdim, bəlkə qeyd etdiyim istiqamət üzrə müsbət nəsə əldə edilib. Bəlkə, akademik Ramiz Mehdiyevə qarşı haqsızlıq edilir.
Lakin təəssüf... çox təəssüf hissi keçirdirəm. Aşağıda etibarlı mənbələrdən (məlumatlar AMEA-nın illik hesabatlarından və dünya elmi ictimaiyyəti tərəfindən birmənalı qəbul edilən elmi istinad mənbələrindən götürülmüşdur və heç bir subyektivliyə yol verilməmişdir) əldə etdiyim statistik rəqəmlər təssüflənməyə, ciddi narahatçılıq keçirməyə əsas verir.
Gəlin ölkəmizin ali elmi qurumunun son illər, yəni akademik Ramiz Mehdiyevin rəhbərliyi dövründə elmi inkişafının durumuna nəzər salaq.
Hər bir elmi müəssisənin əsas göstəriciləri, elmi yenilikləri orada işləyən alim heyəti tərəfindən il ərzində ortaya qoyulan məqalə, tezis və nəşr olunan kitablarında əksini tapır.
Son 3 ildə AMEA-da nəşr olunan məqalə və kitabların sayı kəskin azalmışdır. AMEA-da 2018-ci ildə çap olunan məqalələrin sayı 9500 oluğu halda, 2020-ci ildə bu say 7560-a qədər azalmışdır. 2018-ci illə müqayisədə kitabların sayı təxminən 3 dəfə azalmışdır, yəni, 1566-dan 655-ə düşmüşdür.
Beynəlxalq səviyyədə də vəziyyət çox acınacaqlıdır. Dünyaca məşhur Web of Science bazasında Azərbaycan elmi tədqiqat işlərinin ümumi çəkisinə və nəşr aktivliyinin son 3 ildə artım dinamikasına görə Cənubi Qafqaz ölkələri arasında ardıcıl olaraq 1-ci yerdədir. Qeyd edək ki, 2020-ci il üzrə bazaya daxil olan nəşrlərin sayına görə Azərbaycan Cənubi Qafqaz ölkələri arasında liderdir. Bu bazada Azərbaycanın göstəriciləri yüksəlsə də, AMEA-nın göstəricilərində azalma müşahidə olunur. Nəşr aktivliyinin müqayisəli təhlilinə əsasən, bu bazada 2014-cü ildə AMEA-nın ümumi nəşrlərinin sayı ali təhsil müəssisələrinin ümumi nəşrlərinin sayından 2 dəfədən çox olduğu halda , 2020-ci ildə bu göstərici universitetlərin xeyrinə dəyişib.
Dün¬ya ölkələri üz¬rə 7533 elmi müəssisənin göstəricilərini özündə əks etdirən məşhur Scopusun rey¬tinq si¬ya¬hı¬sın¬da AMEA 805-ci yer¬də¬dir. Bu göstərici 2018-ci ildə 745 olmuşdur. Beləliklə, AMEA 2018-ci illə müqayisədə 60 pillə, 2019-cu illə müqayisədə isə 30 pillə geriləmişdir.
Hətta bu reytinqin innovasiya göstəriciləri üzrə AMEA-nın yeri mənfur Ermənistanın kicik heyətdən ibarət Akademiyasından (qeyd edək ki, elmi heyətin sayı AMEA-dan təxminən 5 dəfə azdır) belə geridədir. Bu reytinq sıralamasında 2021-ci il üzrə AMEA 538-ci yerdə, Ermənistan EA isə 511-ci yerdədir (AMEA 17 pillə geridədir).
Hazırda Azərbaycanın elmi reytinqi bu nüfuzlu təşkilatın sıralamasında 239 ölkə arasında 91-ci yerdədədir. Məlumat üçün qeyd edək ki, qonşu Gürcüstan bu sıralamada 86-cı yerdədir. Bunu da nəzərə alaq ki, Gürcüstanda elmi tədqiqatla məşğul olan heyətin sayı Azərbaycandan bir necə dəfə azdır.
Yuxarıdakı statistik rəqəmlərdən hər şey aydındır. Deyilənlər, kütləvi narazılıqlar heç də əsassız deyil.
Bu statistik rəqəmlər deməyə əsas verir ki, Akademiyanın rəhbərinin uğursuz inzibatçılığı həm Akademiyanın kadr potensialını, həm də elmi nüfuzunu rəzil günə qoyub. Bu biabırçılıq Azərbaycan elminə yaraşmır. Axı biz qalib ölkəyik. Bizim elmimizin də Ermənistanın müvafiq sahəsindən geri qalmağa mənəvi haqqı yoxdur. Elmimizi bu biabırçılıqdan xilas etmək lazımdır. Bunun yeganə və tək yolu Ramiz Mehdiyevin istefasıdır. Azəbaycan Elmi camiyyəsi bu məsələyə etinasız yanaşmamalıdır. Çünki belə davam edərsə, bundan sonra elmimizi daha böyük fəlakətlər gözləyir. Məncə heç fikirləşməyə vaxt qalmayıb.
Kazımov Fail Mail oğlu
AMEA-nın Elm-tarixi institutunda şöbə müdiri
iqtisad elmləri üzrə fəlsəfə doktoru
